Aktywność społeczna na poziomie lokalnym jest podstawą budowania społeczeństwa obywatelskiego i rozwoju regionalnego. Oznacza ona uczestnictwo obywateli w życiu społeczno-gospodarczym oraz ich wpływ na decyzje podejmowane przez samorząd terytorialny. Przykładem dobrych praktyk w tym zakresie są rady seniorów oraz uniwersytety trzeciego wieku.
W wyniku zmian demograficznych liczba osób starszych w Europie, w tym w Polsce nieustannie wzrasta. Niski wskaźnik urodzeń oraz wydłużanie długości życia Polaków wpływa na zmiany w społeczeństwie, które mają wpływ na sytuację osób starszych. Na koniec 2019 r. liczba osób w wieku 60 lat i więcej przekroczyła 9,7 mln i w stosunku do roku poprzedniego zwiększyła się o 2,1%. Odsetek osób starszych w populacji Polski osiągnął poziom 25,3%. Według prognozy GUS, liczba ludności w wieku 60 lat i więcej w Polsce w roku 2030 wzrośnie do poziomu 10,8 mln, a w 2050 r. wyniesie 13,7 mln. Osoby te będą stanowiły około 40% ogółu ludności Polski. Systematyczne powiększanie się populacji osób starszych niesie za sobą potrzebę dostosowywania się polityk publicznych uwzględniających potrzeby seniorów. Odzwierciedleniem tego stanu rzeczy jest wiele dokumentów strategicznych uwzgledniających politykę senioralną m.in. program wieloletni na rzecz Osób Starszych „Aktywni+” na lata 2021-2025.
Od wielu lat w całej Polsce rozszerza się proces powstawania gminnych rad seniorów. Pierwotnie powstawały one jako ciała opiniujące, powoływane zarządzeniami lokalnych wójtów, burmistrzów czy prezydentów miast. Nie posiadały możliwości inicjatywnej. Obecnie od nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym rady seniorów pełnią trzy zasadnicze funkcje: konsultacyjną, doradczą i inicjatywną.
Praktyka pokazuje, iż to, jakie funkcje pełnią i jak działają rady, zależy w dużej mierze od wiedzy i umiejętności ich członków, a także od ich aktywności i zaangażowania oraz od otwartości władz samorządowych na współpracę. Doświadczenia wynikające z obserwacji pracy wielu działających w Polsce gminnych rad seniorów pokazują, iż aktywni i przygotowani merytorycznie członkowie przy wsparciu i zrozumieniu lokalnych władz mogą realnie zmieniać na lepsze otaczającą ich rzeczywistość, czynić przestrzeń publiczną bardziej przyjazną dla rosnącej grupy seniorów.
Proces powstawania rady nie jest skomplikowany. Rada tworzona jest na wniosek władz gminy lub środowiska seniorów. Powinna ona posiadać własny statut, który określa tryb wyboru jej członków i zasady działania. Następnie przeprowadzane są wybory. Od tego momentu rada może rozpocząć działalność.
Tworzenie rad seniorów przy urzędach gmin czy miast wzmacnia pozycję osób starszych w środowiskach lokalnych, pozwala wykorzystać ich bogate doświadczenia i potencjał oraz wpływa na poprawę jakości życia seniorów. Działalność rad seniorów na poziomie lokalnym przyczynia się do rozwoju aktywnego uczestnictwa osób starszych w życiu swojej społeczności, a tym samym do kreowania i umacniania społeczeństwa obywatelskiego.
Kolejnym przykładem angażowania się osób starszych i wywierania przez nich wpływu na życie społeczne jest ich działalność w ramach Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Uniwersytety te powstawały oddolnie. Emeryci widząc możliwości własnego systematycznego rozwoju intelektualnego i społecznego, przy zachowaniu możliwości aktywnej więzi pokoleniowej, przy braku innych propozycji ze strony samorządowej jak i administracyjnej zaczęli zakładać stowarzyszenia – Uniwersytety Trzeciego Wieku. Na uniwersytetach prowadzone są regularne wykłady, seminaria. Ale uczelnie te stały się nie tylko miejscem integracji seniorów w ramach działalności kulturalno-artystycznej, umożliwiały też zbiorowe wyjścia do kina, teatru, wspólne wyjazdy na wycieczki krajowe i zagraniczne, wczasy, turnusy sanatoryjne.
Jak widać, społeczność senioralna zgromadzona w radzie umożliwiałaby wskazywanie pozytywnych zmian, jakie powinny być wprowadzone przez władze dla tej właśnie grupy. Wystarczy tylko stworzyć warunki. Efekty mogą być tylko pozytywne: wielopokoleniowe, zintegrowane społeczności lokalnej oraz poprawa jakości życia ich mieszkańców.
Projekt „Zaangażowanie ma znaczenie!” jest dofinansowany ze środków programu wieloletniego na rzecz Osób Starszych „Aktywni+” na lata 2021-2025.
Agnieszka Wojnarska
