Każdy człowiek, niezależnie od swojego pochodzenia, wieku, wykształcenia czy sytuacji życiowej, zasługuje na szacunek i traktowanie z godnością. To nie tylko moralny obowiązek społeczeństwa, ale także podstawowa zasada prawna zapisana w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
Czym jest Karta Praw Podstawowych?
To dokument przyjęty przez Unię Europejską w 2000 roku, który od 2009 roku ma pełną moc prawną. Karta określa podstawowe prawa, jakie przysługują każdemu człowiekowi znajdującemu się na terenie UE, niezależnie od jego obywatelstwa. Obejmuje sześć głównych kategorii: godność, wolność, równość, solidarność, prawa obywatelskie, wymiar sprawiedliwości.
Pierwszym i fundamentalnym zapisem Karty jest artykuł 1:
"Godność człowieka jest nienaruszalna. Musi być szanowana i chroniona."
W codziennym życiu często nie zastanawiamy się, co tak naprawdę oznacza godność. Dla wielu osób to pojęcie brzmi abstrakcyjnie, jak odległa idea, która niewiele ma wspólnego z ich rzeczywistością. Tymczasem to właśnie od poszanowania godności zaczyna się zdrowe, silne społeczeństwo.
Dlaczego godność wydaje się pojęciem tak abstrakcyjnym?
Jednym z powodów jest to, że godność trudno jednoznacznie zdefiniować. Nie jest to coś, co możemy zmierzyć czy zobaczyć, ale coś, co odczuwamy – gdy jesteśmy traktowani z szacunkiem albo przeciwnie, gdy ktoś nas upokarza lub lekceważy.
W społeczeństwie często mylimy godność z honorem lub dumą. Niektórzy uważają, że szacunek należy się tylko tym, którzy na niego „zasłużyli” – poprzez status społeczny, zawód czy osiągnięcia.
W rzeczywistości godność jest niezbywalnym prawem każdego człowieka, niezależnie od tego, kim jest i co osiągnął.
Jak ujął to Jan Paweł II:
„Godność osoby ludzkiej jest wartością niezależną od jakichkolwiek okoliczności i uwarunkowań, nie może być ani nadawana, ani odbierana.”
Podobne przesłanie odnajdziemy też w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ, której pierwszy artykuł brzmi:
„Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw.”
Dlaczego to takie ważne?
Godność ludzka nie jest jedynie teoretycznym pojęciem – ma realne konsekwencje dla naszego społeczeństwa. Brak szacunku dla godności prowadzi do konfliktów, marginalizacji niektórych grup i osłabienia wspólnoty.
Jak powiedziała niemiecka filozofka Hannah Arendt:
„Godność ludzka nie opiera się na tym, kim jesteśmy, lecz na tym, że jesteśmy.”
Każdy człowiek ma prawo być traktowany z szacunkiem, a społeczeństwo, które tego nie rozumie, traci swoją spójność. Jeśli chcemy żyć w lepszej, bardziej zjednoczonej społeczności, musimy zacząć od zrozumienia, czym naprawdę jest godność – i jak ważne jest, byśmy jej przestrzegali każdego dnia.
Czym więc właściwie jest godność i co oznacza w codziennym życiu?
Szacunek dla ludzkiej godności wyraża się w wielu aspektach naszego życia. Oznacza równe traktowanie każdego człowieka – bez względu na jego status społeczny czy materialny. Przejawia się w walce z dyskryminacją,
w dostępie do godnych warunków pracy, służby zdrowia czy edukacji.
To także sposób, w jaki traktujemy siebie nawzajem – w rodzinie, w miejscu pracy, w urzędach czy na ulicy. Przykładem może być sytuacja, gdy starsza osoba potrzebuje pomocy przy wniesieniu zakupów do domu – okazanie jej wsparcia to wyraz poszanowania jej godności. Podobnie jak uczciwe wynagradzanie pracowników czy zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami dostępu do przestrzeni publicznej. Najlepszym sposobem na zrozumienie tego, czym jest godność, jest odniesienie jej do naszego codziennego życia. Można wymieniać liczne przykłady, które mogą być bliskie każdemu z nas i mogą pomóc w budowaniu świadomości. W pracy, gdy pracownik otrzymuje uczciwe wynagrodzenie i jest traktowany z szacunkiem przez swojego pracodawcę, doświadcza poszanowania swojej godności. Odwrotnie – mobbing, wyzysk czy dyskryminacja to jej naruszenie. W szkole, gdy nauczyciel, który dostrzega indywidualne potrzeby ucznia i nie ocenia go tylko przez pryzmat ocen, okazuje szacunek dla jego godności. Z kolei wyśmiewanie słabszego ucznia przez rówieśników to przykład jej naruszenia.
Czy chociażby w rodzinie, gdy rodzice, którzy słuchają swojego dziecka, traktują je z szacunkiem i uwzględniają jego potrzeby, pokazują, jak ważna jest jego godność. Krzyki, przemoc czy lekceważenie uczuć dziecka to jej naruszenie.
Warto wprowadzać do szkół i domów rozmowy o tym, czym jest szacunek i jak traktować innych ludzi, by nie naruszać ich godności. Wzajemna pomoc w społeczności, proste gesty, chociażby takie jak wsparcie sąsiada
w trudnej sytuacji, czy zwracanie uwagi na to, jak traktujemy osoby starsze i z niepełnosprawnościami, to praktyczne przykłady dbania o godność innych. Rozmowy o tym i budowanie empatii są niezwykle istotne – często nie zdajemy sobie sprawy, jak nasze słowa i zachowania wpływają na innych. To bardzo ważne i może pomóc w lepszym zrozumieniu tego, jak ważna jest godność w życiu każdego z nas i jak wpływa na nasze codzienne życie.
Społeczeństwo, które to rozumie i opiera się na szacunku dla każdego człowieka, staje się bardziej sprawiedliwe, przyjazne i bezpieczne dla wszystkich. Kiedy wszyscy mamy świadomość, że godność dotyczy każdego – od dziecka, przez osobę starszą, po osobę w trudnej sytuacji życiowej – zaczynamy budować świat, w którym każdy czuje się ważny i doceniony. A przecież tam, gdzie ludzie czują się doceniani i szanowani, rośnie zaufanie społeczne, a konflikty są rzadsze.
Godność to nie tylko wielkie idee zapisane w dokumentach prawnych. To nasze codzienne wybory i postawy wobec siebie nawzajem. Jeśli chcemy żyć w lepszej, bardziej zjednoczonej społeczności, musimy zacząć od zrozumienia, czym naprawdę jest godność i jak ważne jest, byśmy jej przestrzegali każdego dnia. Wystarczy pamiętać, że za każdym człowiekiem – niezależnie od jego statusu, wyglądu czy poglądów – stoi jego własna historia, uczucia i pragnienie szacunku.
Warto pamiętać, że prawa człowieka nie są abstrakcyjną ideą – mają realne znaczenie dla nas wszystkich. Każdego dnia możemy przyczyniać się do ich przestrzegania, traktując innych tak, jak sami chcielibyśmy być traktowani.
Sfinansowano przez Unię Europejską. Wyrażone opinie i poglądy są wyłącznie poglądami autora (autorów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Komisji Europejskiej.
Ani Unia Europejska, ani organ przyznający finansowanie nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.
Źródła:
- https://bb.frdl.pl/
- Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A12012P%2FTXT
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ONZ, 1948):
https://www.un.org/pl/universal-declaration-human-rights
- Jan Paweł II, „Redemptor Hominis” (1979) – dokument papieski dotyczący godności człowieka:
https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_04031979_redemptor-hominis.html - Hannah Arendt, „Kondycja ludzka” – klasyczna analiza godności i praw człowieka (tłumaczenie polskie: Aletheia, Warszawa 2000).
